20-lecie międzywojenne

  • Widok z lecącego balonu na okolice stacji w Legionowie, ok. 1935 r., autor nieznany, „Kronika Józefy Iwaszkiewiczówny”, MHwL (depozyt rodziny Iwaszkiewiczów)

    Parcelacja

    Na polecenie Maurycego hr. Potockiego w 1925 r. geometra Stanisław Kubicki wytyczył 537 działek na terenach leśnych dóbr Jabłonna, które otrzymały nazwę Jabłonna Legionowa I. Działki te znalazły się w obrębie dzisiejszych ulic Warszawskiej, Sobieskiego, Krasińskiego i torów kolejowych. Pierwszymi nabywcami byli oficerowie z legionowskiego garnizonu wojskowego. W latach 1926 i 1928 wytyczono osady parcelacyjne Jabłonna Legionowa II i III. Kolejne parcelacje dały podstawy do powstania dużej osady cywilnej, która następnie stała się gminą, a ostatecznie miastem Legionowo. Siatka ulic wówczas wytyczona nawiązywała do koncepcji miasta-ogrodu i jej charakterystyczny promienisty układ pozostaje zachowany do dzisiaj.

  • Zdjęcie uczestników uroczystego poświęcenia Urzędu Gminy Legjonowo, 2 VII 1930 r., autor nieznany, MHwL/Zd 2 (dar Hanny Juskowiak)

    Powstanie gminy

    Pod koniec lat 20. XX w. wchodząca w skład gminy Jabłonna osada Legionowo była jednym z najszybciej rozwijających się osiedli podwarszawskich. W listopadzie 1929 r. Wydział Powiatowy wystąpił o nadanie Legionowu praw odrębnej gminy wiejskiej z prawami gminy miejskiej. Stało się to faktem 17 marca 1930 r. w wyniku rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych Henryka Józewskiego wydanego w porozumieniu z Ministrem Skarbu Ignacym Matuszewskim. W skład gminy Legionowo weszły: osada parcelacyjna Jabłonna Legionowa, koszary wojskowe wraz z poligonem, folwark Ludwisin i wieś Cegielnia. Pierwszym wójtem został Draim. W 1932 r. zastąpił go Stanisław Szelowski. Obszar gminy wynosił ok. 879 ha. W 1935 r. mieszkało na jej terenie ok. 12 tysięcy osób.

  • Grupa młodzieży na tle kościoła „na górce”, Legionowo, ok. 1939 r., autor nieznany, MHwL/Zd 63 (dar Teresy Lewandowskiej)

    Życie religijne

    Pierwszymi świątyniami na terenie Legionowa były dwie cerkwie prawosławne wybudowane po 1892 r. na terenie carskich koszar. W 1919 r. jedna z nich została zamieniona na katolicką kaplicę garnizonową.

    W 1928 r. powołano Komitet Budowy Kościoła (rzymskokatolickiego) na terenie Legionowa. Na miejsce dla świątyni wybrano niewielkie wzniesienie około kilometra od stacji kolejowej. 24 maja 1931 r. proboszcz parafii chotomowskiej ks. Jan Makowski dokonał poświęcenia kamienia węgielnego. 8 grudnia 1933 r. erygowano parafię pw. św. Jana Kantego z kościołem parafialnym pw. Św. Ducha. Pierwszym proboszczem parafii został ks. Antoni Sałaga.

    W 1933 r. również społeczność żydowska Legionowa rozpoczęła starania o budowę drewnianej bożnicy.

  • Przyrzeczenie Członków Koła Młodzieży PCK przy Szkole Powszechnej nr 1 w Legionowie, 7 V 1939 r., MHwL/Zd 93, (dar Bronisławy Mazur)

    Życie społeczne

    Napływ do Legionowa nowych mieszkańców sprzyjał rozwojowi licznych organizacji społecznych. Już w 1925 r. zaczął tu działać Związek Harcerstwa Polskiego. Powstały I Drużyna Żeńska im. Dzieci Lwowa oraz 37. Drużyna Męska im. Tadeusza Kościuszki. Obok nich działały dwie drużyny zuchów. W sumie organizacja obejmowała 80 harcerzy i harcerek oraz 30 zuchów.

    W 1926 r. powstało Towarzystwo Miłośników Osiedla Legionowo, a w 1927 r. Związek Strzelecki. W 1929 r. utworzono w Legionowie Ligę Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz Koło Rodziny Wojskowej, w 1930 r. Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet, w 1932 r. Związek Kupców Chrześcijan, w 1933 Towarzystwo Popierania Budowy Szkoły Powszechnej, Związek Legionistów Polskich oraz Koło Polskiego Czerwonego Krzyża w Legionowie, a w 1934 r. Związek Rezerwistów.

    Jak widać z tego przeglądu większość z tych organizacji miała na celu wychowanie dzieci i młodzieży w duchu patriotycznym i doskonalenie umiejętności wojskowych wśród dorosłych.

  • Zdjęcie grupowe członków Ochotniczej Straży Pożarnej w Legionowie, przed 1935 r., autor nieznany, „Kronika Józefy Iwaszkiewiczówny”, MHwL (depozyt rodziny Iwaszkiewiczów)

    Straż pożarna

    Najstarszą ochotniczą strażą pożarną na terenie dzisiejszego Legionowa była zorganizowana w 1919 r. straż ogniowa, która działała na terenie koszar Jabłonna Legjonowa. W cywilnej części miasta Ochotnicza Straż Pożarna utworzono w 1928 r. na terenie osiedla Gucin. W związku z tym pierwotnie nosiła ona nazwę OSP Gucin. Projekt powołania OSP przyjęto na zebraniu mieszkańców osiedla 20 stycznia 1928 r. Pierwsze spotkanie organizacyjne odbyło się 11 marca 1928 r. Statutową działalność OSP rozpoczęła 16 września 1928 r.

    Już we wrześniu 1929 r. strażacy z Gucina (Legionowa), Jabłonny i Tarchomina przeprowadzili na terenie osiedla Jabłonna-Gucin wspólne manewry rejonowe. Lata 30. to okres stopniowego wyposażania OSP w sprzęt. Zakupiono 4 beczkowozy i wóz konny. Straż nie posiadała jednak własnych koni. W razie alarmu pożyczano jej od wcześniej wyznaczonych okolicznych gospodarzy. Na przełomie 1932 r. i 1933 r. zakupiono motopompę „Lis”, sprzęt pomocniczy oraz pełne umundurowanie strażaków. W 1939 r. OSP została wyposażona w samochód pożarniczy marki „Polski Fiat”. W latach 1937-1939 rozpoczęto budowę murowanej strażnicy.

  • Ćwiczenia gimnastyczne przed budynkiem Szkoły Powszechnej nr 1 na terenie garnizonu w Legionowie, lata 30. XX w., MHwL/Zd 141 (dar Hanny Rodkiewicz-Juskowiak)

    Szkoły

    W 1918 r. powstała na stacji kolejowej Jabłonna publiczna szkoła powszechna prowadzona przez Marię Grajnertównę. Na bazie tej szkoły w 1921 r. utworzono na terenie koszar Szkołę Powszechną nr 1, której kierownikiem został Piotr Parol. W 1932 r. z „Jedynki” wyodrębniono Szkołę Powszechną nr 2, a w 1934 r. Szkołę Powszechną nr 3.

    Równolegle po 1929 r. funkcjonowała na terenie koszar 6-oddziałowa szkoła powszechna prowadzona przez Koło Rodziny Wojskowej.

    W 1930 r. gen. Bolesław Sierzputowski założył Koedukacyjną Szkołę Handlową, którą w 1934 r. przejęła Gmina Legionowo. Kierownikiem szkoły został wówczas Henryk Jadach.

  • Fotografia grupowa pracowników poczty w Legionowie przed wejściem do budynku przy ul. Kopernika. W centrum stoi Klemens Piątkiewicz, naczelnik poczty (zm. 1958 r.), „Kronika Józefy Iwaszkiewiczówny”, MHwL (depozyt rodziny Iwaszkiewiczów)

    Poczta

    Poczta w Legionowie została uruchomiona w dniu 5 grudnia 1927 r. jako „Poczta Jabłonna Gucin”. Od 1 października 1931 r. funkcjonowała już jako „Poczta Legjonowo”. Jej pierwotną siedzibą był dom Zembrzuskiego przy ul. Królewskiej (obecnie Piłsudskiego). W 1929 r. została przeniesiona na Królewską 37 (do nieistniejącej już kamienicy naprzeciwko dzisiejszego liceum). Od roku 1933 r. do początku lat 60. XX w. siedzibą urzędu pocztowego była kamienica na ul. Kopernika 21. Pierwszym naczelnikiem poczty w Legionowie. został Andrzej Pugaczewski, a od 1931 r. zastąpił go Klemens Piątkiewicz.

  • Panorama poligonu w Jabłonnie (Legionowie) z widocznymi torami i hangarem balonowym, 1928 r., autor nieznany, MHwL/Z 153

    Garnizon Polski

    W 1919 r. Jabłonna była jednym z głównych ośrodków przeformowania POW i byłych Legionów w odrodzone Wojsko Polskie. W koszarach powstał obóz ćwiczebny dla 3 tysięcy żołnierzy. Tu tworzono, reorganizowano i uzupełniano pułki piechoty legionowe (1,2,4), kierowane na front polsko-bolszewicki w latach 1919-1920.

    W sierpniu 1920 r. Jabłonna Legionowa stała się miejscem postoju 10. Dywizji Piechoty dowodzonej przez gen. Lucjana Żeligowskiego. Stąd dywizja ruszyła 15 sierpnia 1920 r. pod Radzymin w czasie bitwy warszawskiej. W okresie najcięższych walk w Jabłonnie Legionowej stacjonowały szpitale polowe nr 402 i 901, w których opatrywano rannych z 10. Dywizji Piechoty.

    W okresie międzywojennym koszary w Legionowie stały się siedzibą trzech formacji wojskowych: baloniarzy, saperów kolejowych i pociągów pancernych.

    Już w 1919 r. rozpoczęto w Legionowie formowanie jednostki saperów, która po licznych reorganizacjach przyjęła nazwę 2. Batalionu Mostów Kolejowych. W 1934 r. batalion uczestniczył w likwidacji skutków powodzi w rejonie Mszany, zbudował mosty w Bogumiłowicach i Myślenicach.

    1 Dywizjon Pociągów Pancernych sformowano w koszarach w Legionowie w 1927 r. W skład dywizjonu wchodziły pociągi pancerne, które wzięły udział w kampanii wrześniowej 1939 r.: „Danuta”, „Poznańczyk”, „Generał Sosnkowski”, „Paderewski” i „Śmierć”.

    2 Batalion Balonowy został sformowany w Legionowie w 1929 r. Na wyposażeniu batalionu znajdowały się głównie bataliony obserwacyjne i zaporowe. W jednostce służyli słynni baloniarze sportowcy: Zbigniew Burzyński, Franciszek Hynek i Władysław Pomaski.

  • Balon pocztowy „Legjonowo” na Polu Mokotowskim w Warszawie, 1934 r., autor nieznany, „Kronika Józefy Iwaszkiewiczówny”, MHwL (depozyt rodziny Iwaszkiewiczów)

    Balony

    Produkowane w Legionowie balony zajmowały czołowe miejsca w międzynarodowych zawodach o puchar Gordona Bennetta. W 1933 r. polscy baloniarze wygrali zawody w USA. Zgodnie z regulaminem następne odbyły się w kraju zwycięskiej drużyny. Zawodnicy na legionowskich balonach wygrywali również kolejne zawody w latach 1934, 1935 i 1938.

    Sukcesy sportowe balonów rozsławiły legionowskie zakłady na cały świat. W 1935 r. odwiedził je prof. August Piccard (słynny fizyk, wynalazca batyskafu), który planował zamówić w Legionowie balon stratosferyczny. Do transakcji nie doszło, ale wizyta Piccarda przyczyniła się do rozpoczęcia prac nad polskim balonem stratosferycznym. W sierpniu 1938 r. w Legionowie uszyto powłokę balonu „Gwiazda Polski” o powierzchni 12 300 m2 i wadze 1269 kg. Było to jedno z największych osiągnięć przemysłu lekkiego w Polsce. Start do stratosfery miał odbyć się z Doliny Chochołowskiej. Niestety, został odwołany z powodu wybuchu zbiornika wodoru. Próbę odłożono na wrzesień 1939 r.

  • Fabryka guzików Stanisława Gierczyńskiego w Legionowie, przed 1935 r., autor nieznany, „Kronika Józefy Iwaszkiewiczówny”, MHwL (depozyt rodziny Iwaszkiewiczów)

    Przemysł

    Spośród wielu zakładów funkcjonujących na terenie Legionowa ważną rolę odegrały założone w 1920 r. zakłady balonowe. Na przestrzeni lat wielokrotnie zmieniała się nazwa i struktura tego przedsiębiorstwa. Początkowo miały one charakter naprawczy. W 1924 r. rozpoczęto w Legionowie produkcję balonów zaporowych na licencji francuskiej oraz balonów obserwacyjnych i kulistych. W 1929 r. wykupiono licencję angielską na produkcję spadochronów Irvin. Kwota jej zakupu, 40 tys. dolarów, zwróciła się po 3 latach. Koszt uszycia spadochronu w Legionowie był trzykrotnie niższy od kosztu sprowadzania go z Zachodu. W 1937 r. rozpoczęto produkcję hełmofonów dla lotników i broni pancernych.

    Obok zakładów balonowych dużą rolę odgrywały w Legionowie huta szkła, wytwórnia guzików Stanisława Gierczyńskiego oraz fabryka haceli „Podkowa”, która znajdowała się w Michałowie, ale od 1935 r. używała nazwy Zakłady Przemysłowe „Podkowa” S.A. Legionowo. Ten ostatni zakład zasłynął z produkcji motocykla „Podkowa”.