IV Marsz Pamięci – Legionowo, którego już nie ma…
3 października 2020 r. mija 78. rocznica dramatycznych wydarzeń – deportacji żydowskich mieszkańców legionowskiego getta do Treblinki.
Zapraszamy mieszkańców naszego miasta do wzięcia udziału w kolejnym już marszu pamięci, który w tym roku będzie miał nieco odmienny charakter. Trasę będzie można przejść indywidualnie, z pomocą specjalnie przygotowanej mapy.
Zachęcamy do przejścia ulicami centrum naszego miasta i spojrzenia na Legionowo z perspektywy mieszkańców, którzy odeszli. Być może miejsca mijane na co dzień, odsłonią zupełnie nieznane oblicze i historię.
Mapa trasy marszu została opracowana na podstawie książki Dyrektora Muzeum Historycznego w Legionowie Jacka Szczepańskiego „Ludność żydowska w Legionowie i jej Zagłada” i można ją pobrać tutaj:
IV Marsz Pamięci – Legionowo, którego już nie ma…
Wydrukowaną mapę można również otrzymać w kiosku muzealnym (w pawilonie wystawowym Muzeum przy. ul. Mickiewicza 23) w godzinach pracy placówki.
Projekt jest realizowany we współpracy z LO im. Marii Konopnickiej w Legionowie.
Getto w Legionowie zostało utworzone 15 listopada 1940 r. Hitlerowcy osiedlili w nim przymusowo żydowskich mieszkańców Legionowa, gminy Jabłonna, gminy Nieporęt oraz uchodźców z kilkunastu miejscowości północnego Mazowsza (m.in. z Nowego Dworu i Serocka). Granice getta wyznaczały ulice: Pomorska, Zygmuntowska, Krakowska, Sobieskiego do okolic dzisiejszych ulic Rejtana i Traugutta, a następnie ulice Listopadowa, Kazimierza Wielkiego (odcinek na dzisiejszej ulicy Mieszka I), Prymasowska i Kozietulskiego. Według danych z 1941 r. w getcie przebywały 2474 osoby. Jego granice wskazywały drewniane tablice informacyjne i patrole granatowej policji. Getto nie było ogrodzone, ale za jego opuszczenie groziła śmierć. Tylko w okresie od 1 lutego do 31 sierpnia 1942 r. niemiecka żandarmeria zamordowała 37 Żydów schwytanych poza jego terenem. W legionowskim getcie panowały głód i epidemie tyfusu, z którymi walczył dr Abraham Finkelsztejn – lekarz sanitarny Dzielnicy Żydowskiej w Legionowie
Legionowskie getto zostało zlikwidowane 3 października 1942 r. W czasie akcji „przesiedleńczej” Niemcy zamordowali na miejscu ok. 200 osób. Większość mieszkańców została wywieziona do obozu zagłady w Treblince, gdzie również spotkała je śmierć. Już po likwidacji getta ok. 50 osób zbiegłych podczas akcji likwidacyjnej żandarmeria zamordowała w lesie na Bukowcu. Po wojnie w Komitecie Żydowskim w Legionowie zarejestrowało się jedynie 20 przedwojennych mieszkańców.
O zakazie wstępu na teren Dzielnicy Żydowskiej w Legionowie informowały specjalne tablice ostrzegawcze. Jedna z nich została przypadkowo odnaleziona w 2016 r. na strychu domu stojącego u zbiegu ulic Sobieskiego i Chrobrego (obecnie nie istnieje). Podczas okupacji tablica stała przy wspomnianym budynku tuż obok wjazdu do getta. Widniał na niej niemiecko-polski napis: Jüdisches Wohngebiet betreten durch Deutsche oder Polen ist verboten. Dzielnica Żydowska Niemcom i Polakom wstęp wzbroniony. Drewniana tablica obecnie znajduje się na wystawie w Muzeum Historycznym w Legionowie.
Źródło: Jacek Szczepański, Ludność żydowska w Legionowie i jej Zagłada, Legionowo 2017