80. rocznica powstania Armii Krajowej

14 lutego 1942 r. struktury Związku Walki Zbrojnej zostały przekształcone w Armię Krajową,  używającą kryptonimu Polski Związek Powstańczy. AK na podległym Legionowu terenie tworzyła I Rejon „Marianowo – Brzozów”, który wchodził w skład VII Obwodu „Obroża” Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej. Za przekształcenie tutejszego ZWZ w AK odpowiadał kpt. Franciszek Amałowicz „Tatar”.

Trzonem Armii Krajowej w Legionowie były struktury ZWZ. W Legionowie Ośrodek ZWZ został zorganizowany już w 1939 r. przez majora Włodzimierza Borowskiego „Wojtka”. W 1940 r. dowódcą I Rejonu Legionowo ZWZ został kpt. Tadeusz Perdzyński „Tarnawa”, a po nim funkcję tę przejął w 1941 r. wspomniany „Tatar”. ZWZ udało się zbudować sieć placówek obejmujących Żerań, Piekiełko, Jabłonnę, Legionowo, Zegrze (Południowe), Nieporęt.

W ramach akcji scaleniowej rozpoczętej w 1942 r. przez „Tatara” w struktury AK I Rejonu włączono placówkę Legionowo Polskiej Organizacji Zbrojnej pod dowództwem por. Bolesława Szymkiewicza „Znicza”. Była to po ZWZ największa organizacja bojowa na tym terenie, licząca 246 osób. W tym samym roku przyłączone zostały: Komenda Obrońców Polski (90 osób) i Związek Czynu Zbrojnego (98 osób). Polska Niepodległa z Jabłonny (153 osoby) podporządkowała się dowództwu AK I Rejonu w wyniku „buntu” lokalnych struktur, których członkowie nie chcieli czekać na zawarcie umowy scaleniowej na szczeblu krajowym.

W 1943 r. dowództwu wojskowemu AK na terenie I Rejonu podporządkował się Związek Odbudowy Rzeczypospolitej (91 osób) oraz Kadra Polski Niepodległej, której członkowie pozostawali pod silnym wpływem swoich struktur politycznych w Warszawie.

Związek Syndykalistów Polskich z Legionowa-Przystanku i Chotomowa (204 osoby) formalnie pozostawał tylko organizacją współpracującą. Jednak po odejściu „Tatara” w 1942 r. i objęciu dowództwa I Rejonu przez mjra Romana Kłoczkowskiego „Grosza” syndykaliści nawiązali silną współpracę z AK, tworząc Oddział Dywersji Bojowej pod dowództwem Bronisława Majchrzyka „Kajtka”, który został podporządkowany bezpośrednio „Groszowi”. Grupa ta cieszyła się zaufaniem tak dużym, że Komenda Główna Kedywu AK zlecała jej wykonywanie wyroków na kolaborantach w Warszawie.

W wyniku akcji scaleniowej w kwietniu 1944 r. stan osobowy I Rejonu Legionowo AK osiągnął 2358 osób.

Poza strukturami Armii Krajowej I Rejonu Legionowo pozostawały Bataliony Chłopskie,  Narodowa Organizacja Wojskowa, Narodowe Siły Zbrojne oraz Armia Ludowa.

Bezowocne rozmowy z narodowcami prowadzono jeszcze w 1944 r. Jedynie Kompania „Burza” NSZ podporządkowała się dowództwu AK w dniach powstania warszawskiego i wzięła udział w walkach na ulicach Legionowa. Do powstania na III Parceli przystąpiła również AL, wspierając w walce żołnierzy AK z Legionowa i Chotomowa.

Dzieje Armii Krajowej w Legionowie zakończyły się 29 października 1944 r., kiedy nastąpiły aresztowania uczestników konspiracji akowskiej w Legionowie przez sowiecki kontrwywiad wojskowy Smiersz.

Rafał Degiel

Plakieta pamiątkowa ze zbiorów Poli Cudnej-Kowalskiej „Anielki”, lata 90. XX w. Dar p. Wojciecha Kowalskiego dla Muzeum Historycznego w Legionowie.