Kościuszkowcy 1943-1945. Drogi żołnierzy 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki
W związku z przypadającą w 2018 r. 75. rocznicą powstania 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki w filii „Piaski” Muzeum Historycznego w Legionowie otwarto wystawę czasową pt. „Kościuszkowcy 1943–1945. Drogi żołnierzy 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki”.
Ekspozycję przygotowali pracownicy legionowskiego muzeum we współpracy z Muzeum Frontu Wschodniego, Muzeum Wojska Polskiego, Stowarzyszeniem Ogólnopolska Rodzina Kościuszkowców i Towarzystwem Przyjaciół Legionowa. Eksponaty trafiły także od osób prywatnych – rodzin żołnierzy 1. DP.
Miejsce prezentowania wystawy jest nieprzypadkowe. Legionowo było przez kilkadziesiąt lat związane z dywizją. Mieszka w nim wielu byłych żołnierzy jednostki oraz ich rodziny. Związki Legionowa z 1. Dywizją miały początek na jesieni 1944 r. Miesiąc po zajęciu warszawskiej Pragi jednostka walczyła o Żerań, Tarchomin, Henryków, Buchnik, Jabłonnę i przedmieścia Legionowa w okolicy ul. Sobieskiego. Tuż po zakończeniu wojny 1. DP trafiła do Legionowa. Od tamtego czasu aż do rozwiązania dywizji w 2011 r. przez koszary przewinęło się wiele jednostek różnego rodzaju wojsk, a żołnierze aktywnie uczestniczyli w życiu Legionowa.
Legionowska wystawa dotyczy przede wszystkim wojennego okresu działalności dywizji. Twórcy ekspozycji starali się obiektywnie przedstawić losy zwykłych żołnierzy, dla których utworzenie 1. DP było szansą na ucieczkę z „nieludzkiej ziemi”, walkę i powrót do Ojczyzny.
Na wstępie zaprezentowane zostało pochodzenie kościuszkowców – byli wśród nich jeńcy, łagiernicy i deportowani. Utworzenie dywizji w 1943 r. stało się dla Polaków przebywających na terenie Związku Radzieckiego szansą na powrót do Ojczyzny oraz dawało możliwość walki o Polskę.
W dalszej części wystawy został przedstawiony szlak bojowy dywizji, lecz zasadniczą częścią ekspozycji są biogramy sześciu szeregowych i podoficerów: Teofili Bojkowskiej, Stanisława Feliszka, Antoniego Jabłońskiego, Tadeusza Kucharza, Mieczysława Męczyńskiego, Bolesława Sąsiadka. Czworo z wymienionych było po wojnie związanych z Legionowem. W życiorysach przedstawiono rozmaite drogi jakie prowadziły młodą dziewczynę i pięciu chłopców do miejsca formowania dywizji w Sielcach koło Riazania. Wymienieni żołnierze przeszli szlak bojowy aż do Berlina i przeżyli wojnę, mimo, że niektórzy byli ranni (Bolesław Sąsiadek dwukrotnie).
Niezwykle cennymi pamiątkami znajdującymi się na wystawie są przedmioty użyczone przez rodziny bohaterów ekspozycji: medale, odznaczenia, frontowe zdjęcia i dokumenty wojskowe.
Ciekawe dla zwiedzających są z pewnością egzemplarze broni i trzy oryginalne mundury kościuszkowców. Wśród uzbrojenia wyróżnia się radziecki, nowoczesny karabin samopowtarzalny SWT wz. 1940, który był pierwszą bronią jaką otrzymali szeregowi i podoficerowie w Sielcach. Z kolei prezentowane mundury podporucznika, starszego sierżanta i szeregowego pokazują jak rozmaite były kolory i rodzaje materiałów z których je szyto.
Na wystawie zostały także przedstawione przedmioty znalezione w pobliżu Legionowa – w miejscu walk pod Jabłonną na jesieni 1944 r. Hełmy potrzaskane przez odłamki, magazynki do broni i pozostawione elementy wyposażenia osobistego oddają tragizm tamtych zmagań.
Wśród pamiątek po walkach pod Jabłonną umieszczonych na wystawie jest także orzeł noszony przez kościuszkowców na rogatywkach i furażerkach. Wykonano go z patynowanego mosiądzu i produkowano w moskiewskich fabrykach. Na wystawie został także zaprezentowany półprefabrykat orła znaleziony w ruinach jednej z tych fabryk.
Ważnym elementem wystawy jest kopia pierwszego sztandaru 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, który towarzyszył przysiędze wojskowej w Sielcach 15 lipca 1943 r.
Wernisaż wystawy odbył się 19 maja 2018 r. w czasie Nocy Muzeów. Towarzyszyły mu pokazy grup rekonstrukcyjnych oraz pojazdów z epoki. Wystawa będzie otwarta do grudnia 2018 r.
