Zegrze. Zapomniane miasto nad Narwią

13 września 2020 r. w pawilonie Muzeum Historycznego w Legionowie została otwarta wystawa czasowa Zegrze. Zapomniane miasto nad Narwią. Inspiracją do stworzenia tej ekspozycji stały się badania archeologiczne prowadzone w 2017 r. na terenie dawnego cmentarza parafialnego w Zegrzu. Pozyskane w ich trakcie zabytki i informacje stały się podstawą do podjęcie szerszych badań historycznych nad tą urokliwą, położoną na wysokim brzegu Narwi miejscowością.

Biorąc pod uwagę odkryte na cmentarzu parafialnym przedmioty oraz te pochodzące ze starszych badań archeologicznych z okolic Zegrza, ramy czasowe wystawy obejmują okres od końca VI w. po koniec XIX w. Datą zamykającą jest rok 1890, kiedy to w Zegrzu rozpoczęto budowę twierdzy, miejscową ludność wysiedlono, a jej miejsce zajęły wojska rosyjskie.

Najstarsze zabytki prezentowane na wystawie, pochodzą z VI wieku i związane są z osadnictwem wczesnosłowiańskim. Należą do nich – unikatowa zapinka odkryta w miejscowości Rajszew oraz naczynie typu Praskiego z Nieporętu. Wystawę uzupełniają ponadto przedmioty pochodzące z grodziska w Serocku, w tym XI w. srebrny dirhem arabski oraz ozdoby z cmentarzyska szkieletowego w Nieporęcie. Zabytki te pochodzą ze zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego.

Badania archeologiczne prowadzone na terenie dawnego cmentarza parafialnego założonego przy kościele w Zegrzu przyniosły wiele znalezisk, które towarzyszyły pochowanym tam osobom. Najstarszym zabytkiem odkrytym w tym miejscu jest kabłączek skroniowy z XIII w. Stanowił on element wyposażenia grobu kobiecego. W sąsiedztwie tego pochówku odsłonięto ponadto fragment konstrukcji zbudowanej z polnych kamieni, mogącej stanowić fundament pierwszego kościoła w Zegrzu. Wiele pochówków na cmentarzu wyposażonych było w przedmioty związane z kultem – dewocjonalia: medaliki i krzyżyki. Zwyczaj wkładania ich do grobów stał się powszechny w XVII w.

Do wyjątkowych zabytków pochodzących z zegrzyńskiej nekropolii należą dwa ołtarzyki podróżne, pochodzące z pierwszej połowy XIX w. Oba powstały w rosyjskich warsztatach specjalizujących się w tego rodzaju wyrobach.

W grobach odkryto także ozdoby i elementy stroju. Do tej kategorii przedmiotów należą m.in. naszyjniki ze szklanych paciorków, pierścionki, haftki oraz guziki wykonane z kości, brązu ołowiu i żelaza.

Wszystkim opisanym powyżej przedmiotom, często niewielki i kunsztownie wykonanym, można przyjrzeć się z bliska w czasie zwiedzania wystawy czasowej Zegrze. Zapomniane miasto nad Narwią. Ponadto wystawie towarzyszy publikacja, w której można znaleźć, nie tylko zdjęcia zabytków, ale bardzie szczegółowe informacje dotyczące tematu ekspozycji.

Wystawę aktualnie można zwiedzić w formie wirtualnych spacerów. Link poniżej:

https://muzeum.legionowo.pl/wirtualne-spacery/zegrze/